Ommen, Arbeitseinsatzlager Erika
De deelcollectie is na 1945 aangelegd.
Sterkamp in de heide (1924 - 1939)
In het najaar van 1940 begon de Duitse bezetter met het ontbinden van internationale organisaties. Hiertoe werd een "Referat Internationale Organisationen" toegevoegd aan het Generalkommissariat zur besonderen Verwendung. Aan het hoofd van de nieuwe afdeling stond de in 1907 geboren paardenslager Werner Schwier die zijn kantoor inrichtte in het gebouw van de vrijmetselaren aan de Fluwelen Burgwal 22 te Den Haag. Tot de honderden verenigingen die geliquideerd werden, was ook het genootschap van de theosofen. Schwier nam het landgoed “Eerde” in beslag en gaf het de naam Arbeitseinsatzlager "Erika". De naam Erika is mogelijk een verwijzing naar de heidevelden rondom het kamp Veldman, Arntz, "Ordensburg Vogelsang…"
Opleidingskamp op papier (juni - augustus 1941) Veldman, Kamp Vught viel als enige formele concentratiekamp in Nederland rechtstreeks onder het SS-Wirtschaftsverwaltungshauptamt in Berlijn; de kampen Schoorl, Amersfoort en Westerbork behoorden tot het ressort van de Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD.
Leden van het Kontrollkommando legden in de eerste maanden de poorten en omheining van Kamp Ommen aan. De gevangenen betraden het kamp door een “poort, die van boomstammen, waar de bast nog aan zat, in elkaar was getimmerd”. Vervolgens zagen zij een “brede oprijlaan […] geflankeerd door stijve coniferen […]. Hier en daar lagen tussen de bomen barakken en kleinere gebouwtjes. Een soort paviljoentjes” Voordewind,
Tijdens de eerste maanden waarin kamp Ommen bestond, weerspiegelde deze bijzondere status zich in de functie. Aanvankelijk zouden er voormannen opgeleid worden voor de oostkolonisatie: in de veroverde delen van de Sovjetunie zouden zij leidende functies in de landbouw krijgen. Daarnaast leefde het idee het kamp te gebruiken om joodse mannen op te leiden zodat zij in Duitsland aangesteld konden worden als voorman in werkkampen voor joodse werklozen. In de zomer van 1941 werd echter duidelijk dat geen van beide plannen verwezenlijkt zou worden.
De eerste geregistreerde gevangenen waren vijftien NSB'ers die op 26 juli 1941 arriveerden nadat zij de Rotterdamse burgemeester P.J. Oud hadden overvallen en bedreigd. Een enkele keer werd een bewoner van Ommen opgesloten omdat hij een lid van het Kontrollkommando had beledigd. Grote groepen gevangenen bleven echter uit zodat enkele tientallen leden van het Kontrollkommando ontslag nam of overplaatsing aanvroeg. Inmiddels hadden zij het kamp uitgebreid met stallen, werkbarakken en een met prikkeldraad bespannen palissade. Bijna een jaar zouden deze gebouwen leeg staan.
Strafkamp voor de Nederlandse justitie (juni 1942 - april 1943)
Het aantal bewakers werd opgeschroefd tot tweehonderdvijftig. Andermaal werden zij geworven via het Nederlandse Arbeidsfront; getuige Diepgronds opmerking dat een "nationaal-socialistisch Germanisch denken" volstond Veldman, Schwier 28 juli 1942; NIOD archief 61 inventarisnummer 54. De Jong,
De bewakers van het Kontrollkommando behandelden de gevangenen, die zij "Knackers" noemden Knacker betekent luis of, parasiet; Seinen, De Jong,
Bewakers van het Kontrollkommando met gevangenen.
-
De gevangenen gingen gekleed in versleten legeruniformen en sliepen in hangmatten die tussen ijzeren stangen hingen. Slechts in één barak stonden houten britsen. Tot mei 1943 werden gevangenen meteen bij binnenkomst kaal geschoren. Onder gewapende begeleiding moesten ze op het land of in het bos werken. Hoewel de voeding redelijk was, kregen de gevangenen zo weinig tijd het op te eten dat velen voortdurend honger leden. Degenen die naar werkkampen in Duitsland werden gestuurd kwamen daar danig verzwakt aan. Driehonderd van hen overleden in Heerte of Siegburg, een nog groter aantal kwam uitgemergeld en afgestompt terug en moest in Overijsselse ziekenhuizen opgenomen worden. Hun verhalen over de wantoestanden kwamen enkele rechtbankpresidenten en officieren van justitie ter ore. Zij wisten bij het Reichskommissariat gedaan te krijgen dat vanaf 17 april 1943 geen gevangenen meer naar kamp Ommen gestuurd werden die door Nederlandse gerechtshoven waren gevonnist. De nog aanwezige gevangenen werden overgeplaatst naar andere strafinrichtingen Veldman,
Arbeitserziehungslager en strafkamp (mei 1943 - september 1944)
In dezelfde maand kreeg kamp Ommen een functie als doorgangskamp voor weigeraars van de arbeidsinzet en contractbrekers (tewerkgestelden die niet van verlof terugkeerden). De arrestanten werden een dag tot twee weken vastgehouden in kamp Ommen en mochten hun burgerkleding behouden. Via kamp Amersfoort werden ze vervolgens doorgestuurd voor verplichte tewerkstelling naar Duitsland Op 5 en 18 augustus 1943 vertrokken zelfs twee transporten met gevangenen die bedoeld waren als SS-Frontarbeiter; Fraenkel-Verkade, "Nederlandse SS-Frontarbeiders" blz. 146-149.
De studenten die in mei 1943 enige dagen in het kamp verbleven, sliepen in tenten die nog tijdens de “Ster-dagen” gebruikt waren.
Voor een barak gegroepeerd luisteren studenten waarschijnlijk naar een cabaretopvoering.
Een apart deel van kamp Ommen werd ingericht als strafkamp voor zo’n vierhonderd asocialen. Veelal waren dit landlopers, bedelaars of "arbeidsschuwe werklozen" die door de Sicherheitspolizei waren opgepakt. Vanwege de kleur van hun kampkleding (in kamptaal knackerpakkie geheten) werden zij "groenen" genoemd. Een aantal van hen werd in februari 1944 om onduidelijke redenen door Lagerführer Diepgrond vrijgelaten. Aangezien het ging om gevangenen van de Sicherheitspolizei werd de vrijlating bestempeld als sabotage. Een detachement van de Ordnungspolizei drong het kamp binnen, arresteerde Diepgrond en ontwapende het Kontrollkommando. Na enkele dagen werd de bezetting door de Ordnungspolizei weer opgeheven en keerden Diepgrond en zijn mannen weer terug Veldman,
Hoewel de mishandelingen onverminderd voortduurden werd het regime enigszins verlicht. De gevangenen werden niet meer kaalgeschoren, tenzij men in de strafcompagnie belandde. Gevangenen konden post versturen en ontvangen en op zondagen mochten zij familie ontvangen. In deze periode verbleven naar schatting 2.500 à 3.000 gevangenen in kamp Ommen Veldman,
Kamp van de Ordnungspolizei (september 1944 - april 1945)
Enkele honderden gevangenen, hoofdzakelijk uit de omgeving van Ommen afkomstig, bevolkten in deze periode het kamp. Het merendeel van hen bestond uit arbeidsweigeraars en overtreders van distributiewetten maar ook zaten er verdachten van verboden radiobezit en verzetsactiviteiten. Door een geallieerde vliegtuigbeschieting vielen onder hen op 14 januari 1945 drie doden en 29 gewonden. In februari kwamen politieagenten uit de grote steden op een tiental boerenwagens en begeleid door één enkele Duitse soldaat het kamp binnen. Ze kregen een redelijke mate van bewegingsvrijheid en moesten toezicht houden op andere gevangenen die buiten de poort tewerk waren gesteld bij het steken van plaggen en het ontginnen van stukken heidegrond Voordewind,
Bij het naderen van de Canadezen werden zo'n driehonderd gevangenen op 5 april richting Drente gedreven. De volgende dag kwamen zij aan in het kamp "De Pietersberg" van de Nederlandse Arbeidsdienst te Westerbork. Degenen die nog niet waren ontsnapt werden daar op 10 april bevrijd. Diezelfde dag trokken geallieerde troepen het leegstaande kamp Ommen binnen.
Bewaringskamp Erica (april 1945 - december 1946) Veldman,
De deelcollectie is ontstaan door de activiteiten van de afdeling Onderzoek Gevangenissen en Concentratiekampen van het toenmalige RIOD.
- Archief
- Studenten
- Onderzoek
- Mariniers
- Huiszoekingen
- De bevrijding; weekblad uitgegeven door de Indonesische Vereniging Perhimpoenan Indonesia
- Canadese strijdkrachten
- Distributiebonnen
- Ommen
- Eind
- Viel
- Acht
- Postverkeer
- Jodenster
- Eerde
- Officieren
- Loyaliteitsverklaring
- Meer
- SD
- Arbeitserziehungslager
- Bezetting
- Bedrijven
- Asocialen
- Kamp Westerbork
- Processen
- Bewaking
- Politie
- Mishandeling
- Tewerkstelling
- Bevrijding
- Documenten
- Binnenlandse Strijdkrachten
- Nederlandsche Arbeidsfront
- Archieven NIOD
- 1948-01-01
- 1,5 meter (172 nummers)
- 250h
- nl
- Categorie
- Tweede Wereldoorlog
- Openbare orde en Veiligheid
- Trefwoorden
- In Oorlogsbronnen in set archieven_niod